ЁЯТ╗ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рд╕े рдХैрд╕े рдмрдЪें – рдоोрдмाрдЗрд▓ рдФрд░ рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдардЧी рд╕े рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे 10 рдЬрд░ूрд░ी рдЙрдкाрдп
рдЖрдЬ рдХे рдбिрдЬिрдЯрд▓ рдпुрдЧ рдоें рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ, рдоोрдмाрдЗрд▓ рдмैंрдХिंрдЧ рдФрд░ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдкेрдоेंрдЯ рд╣рдоाрд░ी рдЬिंрджрдЧी рдХा рдЕрд╣рдо рд╣िрд╕्рд╕ा рдмрди рдЪुрдХे рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдЬिрддрдиी рддेрдЬी рд╕े рдбिрдЬिрдЯрд▓ рд╕ुрд╡िрдзाрдПं рдмрдв़ी рд╣ैं, рдЙрддрдиी рд╣ी рддेрдЬी рд╕े рдмрдв़ा рд╣ै рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб (Online Fraud) рдХा рдЦрддрд░ा। рд╣рд░ рджिрди рд╣рдЬाрд░ों рд▓ोрдЧ рдХिрд╕ी рди рдХिрд╕ी рд░ूрдк рдоें рд╕ाрдЗрдмрд░ рдардЧी рдХा рд╢िрдХाрд░ рдмрди рд░рд╣े рд╣ैं। рдЗрд╕ рд▓ेрдЦ рдоें рд╣рдо рд╡िрд╕्рддाрд░ рд╕े рд╕рдордЭेंрдЧे рдХि рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рдХ्рдпा рд╣ै, рдЗрд╕рдХे рдк्рд░рдХाрд░ рдХौрди-рдХौрди рд╕े рд╣ैं рдФрд░ рдЗрд╕рд╕े рдЦुрдж рдХो рдХैрд╕े рдмрдЪाрдпा рдЬा рд╕рдХрддा рд╣ै।
ЁЯФН рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рдХ्рдпा рд╣ै?
рдЬрдм рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдпा рд╕ंрдЧрдарди рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдпा рдоोрдмाрдЗрд▓ рдЯेрдХ्рдиोрд▓ॉрдЬी рдХा рдЙрдкрдпोрдЧ рдХрд░рдХे рдХिрд╕ी рдХो рдзोрдЦा рджेрддा рд╣ै, рдЙрд╕рдХी рдиिрдЬी рдЬाрдирдХाрд░ी, OTP, рдпा рдмैंрдХ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рд╕े рдкैрд╕े рдЪुрд░ा рд▓ेрддा рд╣ै — рддो рдЙрд╕े рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рдпा рд╕ाрдЗрдмрд░ рдХ्рд░ाрдЗрдо рдХрд╣ा рдЬाрддा рд╣ै। рдЖрдЬ рдпे рдардЧी рд╕िрд░्рдл рд╢рд╣рд░ों рдоें рдирд╣ीं рдмрд▓्рдХि рдЧ्рд░ाрдоीрдг рдХ्рд╖ेрдд्рд░ों рддрдХ рдлैрд▓ рдЪुрдХी рд╣ै।
ЁЯТА рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рдХे рдк्рд░рдоुрдЦ рдк्рд░рдХाрд░
1️⃣ рдлिрд╢िंрдЧ (Phishing)
рдЗрд╕рдоें рдардЧ рдЖрдкрдХो рдмैंрдХ рдпा рд╕рд░рдХाрд░ी рд╕ंрд╕्рдеा рдмрдирдХрд░ рдИрдоेрд▓ рдпा SMS рднेрдЬрддे рд╣ैं। рдЬैрд╕े рд╣ी рдЖрдк рджिрдП рдЧрдП рд▓िंрдХ рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЖрдкрдХी рдмैंрдХिंрдЧ рдЬाрдирдХाрд░ी рдЪोрд░ी рд╣ो рдЬाрддी рд╣ै।
2️⃣ рдУрдЯीрдкी рдл्рд░ॉрдб (OTP Fraud)
рдХोрдИ рд╡्рдпрдХ्рддि рдлोрди рдХрд░рдХे рдХрд╣рддा рд╣ै рдХि “рдЖрдкрдХा рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдмंрдж рд╣ो рдЬाрдПрдЧा” рдпा “KYC рдЕрдкрдбेрдЯ рдХрд░ें” рдФрд░ рдЖрдкрд╕े OTP рдоांрдЧрддा рд╣ै। рдЬैрд╕े рд╣ी рдЖрдк OTP рдмрддाрддे рд╣ैं, рдЖрдкрдХे рдЦाрддे рд╕े рдкैрд╕े рдиिрдХрд▓ рдЬाрддे рд╣ैं।
3️⃣ рдХ्рдпूрдЖрд░ рдХोрдб рд╕्рдХैрдо (QR Code Scam)
рдл्рд░ॉрдб рдХрд░рдиे рд╡ाрд▓े рдХрд╣рддे рд╣ैं “рдоैं рдкैрд╕े рднेрдЬ рд░рд╣ा рд╣ूं”, рдФрд░ рдПрдХ QR рдХोрдб рднेрдЬрддे рд╣ैं। рд▓ेрдХिрди рдЬैрд╕े рд╣ी рдЖрдк рд╕्рдХैрди рдХрд░рддे рд╣ैं, рдЖрдкрдХे рдЕрдХाрдЙंрдЯ рд╕े рдкैрд╕े рдбेрдмिрдЯ рд╣ो рдЬाрддे рд╣ैं।
4️⃣ рдлेрдХ рдРрдк рдФрд░ рдЗрди्рд╡ेрд╕्рдЯрдоेंрдЯ рд╕्рдХैрдо
рдРрд╕े рдРрдк्рд╕ рдпा рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдЬो рдЕрдзिрдХ рд░िрдЯрд░्рди рдпा рддुрд░ंрдд рд▓ोрди рджेрдиे рдХा рд╡ाрджा рдХрд░рддे рд╣ैं, рд▓ेрдХिрди рдЕрд╕рд▓ рдоें рдбेрдЯा рдЪोрд░ी рдФрд░ рдардЧी рдХे рд▓िрдП рдмрдиाрдП рдЬाрддे рд╣ैं।
5️⃣ рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдФрд░ рдлेрдХ рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ рдл्рд░ॉрдб
Facebook, Instagram рдпा WhatsApp рдкрд░ рдирдХрд▓ी рдк्рд░ोрдлाрдЗрд▓ рдмрдиाрдХрд░ рдкैрд╕े рдоांрдЧрдиा рдпा рд▓िंрдХ рднेрдЬрдХрд░ рдбिрд╡ाрдЗрд╕ рд╣ैрдХ рдХрд░рдиा।
6️⃣ рдХрд╕्рдЯрдорд░ рдХेрдпрд░ рдл्рд░ॉрдб
Google рдкрд░ рдЬрдм рд╣рдо “рдХрд╕्рдЯрдорд░ рдХेрдпрд░ рдиंрдмрд░” рдЦोрдЬрддे рд╣ैं, рддो рдХрдИ рдирдХрд▓ी рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рд╕ाрдордиे рдЖрддी рд╣ैं। рдпे рдардЧ рдЗрди्рд╣ीं рдХे рдЬрд░िрдП рдЖрдкрдХी рдмैंрдХ рдбिрдЯेрд▓ рд▓ेрдХрд░ рдардЧी рдХрд░рддे рд╣ैं।
ЁЯЫб️ рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рд╕े рдмрдЪрдиे рдХे 10 рдкрдХ्рдХे рдЙрдкाрдп
- рдХिрд╕ी рдЕрдирдЬाрди рд▓िंрдХ рдкрд░ рдХ्рд▓िрдХ рди рдХрд░ें। рдЪाрд╣े рдИрдоेрд▓, SMS рдпा WhatsApp рдкрд░ рдХ्рдпों рди рд╣ो।
- OTP, PIN рдпा UPI рдкाрд╕рд╡рд░्рдб рдХिрд╕ी рдХो рди рдмрддाрдПं। рдмैंрдХ рдХрднी рдРрд╕ी рдЬाрдирдХाрд░ी рдирд╣ीं рдоांрдЧрддा।
- рдХेрд╡рд▓ Google Play Store рдпा Apple App Store рд╕े рдРрдк рдбाрдЙрдирд▓ोрдб рдХрд░ें।
- QR рдХोрдб рд╕्рдХैрди рдХрд░рдиे рд╕े рдкрд╣рд▓े рд╡्рдпрдХ्рддि рдХी рдкрд╣рдЪाрди рдкрдХ्рдХी рдХрд░ें।
- рдЕрдкрдиे рдмैंрдХ рдЕрдХाрдЙंрдЯ рдоें Two-Factor Authentication (2FA) рдСрди рдХрд░ें।
- UPI рдФрд░ рдмैंрдХ рдРрдк рдоें Face Lock рдпा Fingerprint Lock рд▓рдЧाрдПं।
- рдХिрд╕ी рднी “рдЗрдиाрдо” рдпा “рд▓ॉрдЯрд░ी” рд╡ाрд▓े рдоैрд╕ेрдЬ рдкрд░ рднрд░ोрд╕ा рди рдХрд░ें।
- рд╕ोрд╢рд▓ рдоीрдбिрдпा рдкрд░ рдЕрдкрдиी рдиिрдЬी рдЬाрдирдХाрд░ी рд╕ाрдЭा рди рдХрд░ें।
- рд╣рд░ рд╡ेрдмрд╕ाрдЗрдЯ рдХा URL рдз्рдпाрди рд╕े рдЬांрдЪें। “https://” рдФрд░ рддाрд▓े рд╡ाрд▓ा рдиिрд╢ाрди (ЁЯФТ) рдЬрд░ूрд░ рджेрдЦें।
- рдЕрдкрдиे рдмैंрдХ рдФрд░ рдоोрдмाрдЗрд▓ рдРрдк рдХो рдиिрдпрдоिрдд рд░ूрдк рд╕े рдЕрдкрдбेрдЯ рдХрд░ें।
ЁЯЪи рдЕрдЧрд░ рдл्рд░ॉрдб рд╣ो рдЬाрдП рддो рдХ्рдпा рдХрд░ें?
- ЁЯСЙ рддुрд░ंрдд рдЕрдкрдиे рдмैंрдХ рдпा рд╡ॉрд▓ेрдЯ рдХंрдкрдиी рдХो рд╕ूрдЪिрдд рдХрд░ें।
- ЁЯСЙ www.cybercrime.gov.in рдкрд░ рд╢िрдХाрдпрдд рджрд░्рдЬ рдХрд░ें।
- ЁЯСЙ рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╣ेрд▓्рдкрд▓ाрдЗрди рдиंрдмрд░ 1930 рдкрд░ рдХॉрд▓ рдХрд░ें।
- ЁЯСЙ рдардЧी рдХे рд╕्рдХ्рд░ीрдирд╢ॉрдЯ, рдХॉрд▓ рдбिрдЯेрд▓ рдФрд░ рдоैрд╕ेрдЬ рдХे рд╕рдмूрдд рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рдЦें।
ЁЯУШ рдиिрд╖्рдХрд░्рд╖
рдСрдирд▓ाрдЗрди рдл्рд░ॉрдб рд╕े рдмрдЪрдиे рдХा рд╕рдмрд╕े рдмрдб़ा рд╣рдеिрдпाрд░ рд╣ै “рд╕рддрд░्рдХрддा рдФрд░ рдЬाрдЧрд░ूрдХрддा।” рд╣рд░ рд╡्рдпрдХ्рддि рдХो рдпрд╣ рд╕рдордЭрдиा рдЪाрд╣िрдП рдХि рдЗंрдЯрд░рдиेрдЯ рдкрд░ рд╣рд░ рд▓िंрдХ, рдХॉрд▓ рдпा рдРрдк рднрд░ोрд╕ेрдоंрдж рдирд╣ीं рд╣ोрддा। рд╕्рдоाрд░्рдЯ рдмрдиें, рд╕ुрд░рдХ्рд╖िрдд рд░рд╣ें рдФрд░ рджूрд╕рд░ों рдХो рднी рд╕ाрдЗрдмрд░ рд╕ुрд░рдХ्рд╖ा рдХे рдк्рд░рддि рдЬाрдЧрд░ूрдХ рдХрд░ें।
ЁЯУЮ рдорд╣рдд्рд╡рдкूрд░्рдг рд▓िंрдХ:
- рд░ाрд╖्рдЯ्рд░ीрдп рд╕ाрдЗрдмрд░ рдХ्рд░ाрдЗрдо рд░िрдкोрд░्рдЯिंрдЧ рдкोрд░्рдЯрд▓
- рд╣ेрд▓्рдкрд▓ाрдЗрди рдиंрдмрд░: 1930
- рдИрдоेрд▓ рд╕рд╣ाрдпрддा: helpdesk@cybercrime.gov.in
.jpg)